Vandaag de dag moeten we leven met de gevolgen van de agrarische revolutie. Volgens Y.N. Harari is dit de grootste blunder die de mensheid ooit heeft begaan, waardoor een einde kwam aan het jagers/verzamelaars tijdperk van 2,5 miljoen jaar. De invoering van voedselbossen kan echter weleens het ei van Columbus zijn om deze fout recht te zetten, en ons van veel milieuproblemen te verlossen.
Harari beschrijft in zijn boek ‘Sapiens, a brief history of humankind’ dat twee en een half miljoen jaar de mens zich voedt door planten te verzamelen en op dieren te jagen. Daaraan komt 10.000 jaar geleden abrupt een einde door de Agrarische Revolutie.
Dat betekent een revolutie in hun levenswijze. Voortaan zijn de homo sapiens bezig van zonsopgang tot zonsondergang met akkerbouw en veeteelt. Ze rekenen op meer fruit, graan en vlees. Ze zijn daardoor aan een plaats gebonden, de dynamiek van het jagen en verzamelen op steeds andere plaatsen houdt op. Sindsdien is er weinig meer variatie binnengekomen in onze keukens
Volgens Harari is deze Agrarische Revolutie die over de hele wereld plaatsvindt zeker niet ‘de grote stap voorwaarts’ zoals veel geleerden hem zien. Er kleven namelijk allerlei nadelen aan. Volgens hem is het een ongekende blunder. De jagers/verzamelaars lopen veel minder risico op hongerdood of ziekte dan de landbouwers en veetelers. Hij schrijft dat de revolutie weliswaar meer voedsel oplevert, maar zeker niet meer vrije tijd of betere voeding. Hij ziet daarna allerlei bevolkingsexplosies, maar ook niet-werkende elites die parasiteren op de werkende bevolking.
Mensen gaan dus in permanente nederzettingen wonen en de bevolking groeit. Zij moeten harder gaan werken in de velden, om hun grote gezinnen te voeden. Daarnaast worden zij steeds meer afhankelijk van een beperkt aanbod in voedselsoorten, wat hun weerstand ondermijnt.
Een van de ijzeren wetten van de geschiedenis treedt in werking: luxe neigt een noodzaak te worden en nieuwe verplichtingen op te roepen. Als mensen eenmaal gewend zijn aan een bepaald niveau van luxe dan kunnen of willen ze geen stap meer terug zetten. Ze raken verslingerd aan de luxe die een meer permanente verblijfplaats geeft met eenzijdige voeding.
Datzelfde verschijnsel zien we ook vandaag nog. Er zijn allerlei tijdbesparende goederen uitgevonden die het leven gemakkelijker moeten maken (denk aan wasmachines, vaatwassers, telefoons, computers, email) Maar ondanks dat dit veel tijd bespaart, zijn we niet extra ontspannen gaan leven. Zo weet ik mij zelf nog heel goed te herinneren dat op mijn werk computers ingevoerd werden, wij juichten en verwachtten dat we minder zouden gaan werken, want al het werk kon in een klap veel sneller gebeuren zonder allerlei overbodige herhalingen. Toch zijn we niet minder gaan werken, maar zelfs harder en veel intensiever.
Harari zegt:”We dachten dat we tijd bespaarden, maar we kwamen in een tredmolen terecht die tien keer sneller ging dan voorheen en dit maakt onze dagen meer angstig en geagiteerd.”
Als je zoals Harari ervan uitgaat dat we een blunder hebben begaan in de afgelopen 10.000 jaar is de vraag of we dit nog kunnen corrigeren. Maar er zou weleens een oplossing aan de horizon kunnen zijn verschenen in de vorm van het nieuwe fenomeen voedselbosbouw. Ook al moet deze vorm van landbouw nog verder ontwikkeld worden, de vooruitzichten lijken veelbelovend.
Voedselbosbouw gaat uit van de kracht van de natuur. Zonder bemesting of bestrijdingsmiddelen laten we de natuur zijn gang gaan en de enige arbeid die na aanleg resteert is oogsten.
Een voedselbos is een vorm van duurzame landbouw die sterk aan populariteit wint. Het bos is opgebouwd uit vier tot zeven vegetatielagen met vooral meerjarige eetbare soorten. Een succesvol bos is zelfvoorzienend, goed voor het klimaat, veerkrachtig en economisch efficiënt. Uit een goed ontworpen voedselbos kan het hele jaar door groenten, fruit, noten, thee, paddenstoelen en honing worden geoogst. Ze worden steeds vaker aangelegd om duurzaam lokaal voedsel te verbouwen.
Stel je nu eens voor dat we de vierkante kilometers grote groene grasvlakten, bedoeld voor het voeden van onze melkkoeien, omspitten en er voedselbossen aanleggen. Dat we ook geen maisvlaktes meer aanleggen. In een klap zijn we verlost van de monocultuur van melk en varkensvlees en van deze vormen van grootschalige landbouw. Het mestoverschot stopt, de stikstofuitstoot keldert, akkoord we zullen dan wel moeten leren veel minder vlees te gaan eten en misschien zelfs zonder de ‘witte motor’ van de melk en -produkten onze levens moeten slijten.
Het lijkt er voorlopig op dat de monoculturen in land- en akkerbouw dankzij de voedselbosbouw kunnen verdwijnen. Ook de Bayer / Monsanto’s van deze wereld zullen dan een toontje lager gaan zingen als hun bestrijdingsmiddelen niet meer voor de voedselproduktie gbruikt worden.
Door voedselbosbouw te omarmen keren we werkelijk terug naar de natuur en naar het vertrouwen dat we daarin hebben. De natuur levert onze voeding zonder onze hulp en wij als consument zullen deze natuur de ruimte moeten geven. We zullen een veel grotere voedseldiversiteit kunnen krijgen. Ook zullen we hopelijk de krankzinnigheid stoppen om fruit en groente duizenden kilometers ver van ons vandaan op te halen. De weg naar het voedselbos, kan ook terug naar lokaal verbouwde groente betekenen.
De ontwikkeling van het voedselbos is nog in volle gang. De tijd zal het leren of dankzij deze landbouwvorm een nieuwe Agrarische Revolutie wordt ontketend, die de blunder van de eerste volledig kan wegpoetsen en de homo sapiens terug kan brengen naar de natuur in plaats van naar nog meer asfalt en beton. Ik ga er van uit dat we de afgelopen tienduizend jaar nodig hebben gehad om tot dit inzicht te komen, zodat we het nu beter zullen krijgen. Minder luxe en comfort, maar wel een gezondere leefomgeving en natuurlijke voeding.
Rob Vellekoop, 15 juni 2018
